Akrep Sokması ve Yapılması Gerekenler

Akrep Sokması Belirtileri ve Tedavisi

Akrep sokması vakaları, havaların ısınması ile beraber ne yazık ki artış gösteriyor. Türkiye iklimi itibariyle birçok zehirli akrep türünü barındırıyor. Özellikle de İç Anadolu, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaşayan akrep türleri oldukça zehirli. Nemli ve karanlık yerlerde yaşayan akrepler, gündüzleri bu bölgelerde gizlenirken geceleri avlanmak için çıkarlar. Hava değişikliklerine ve açlığa uzun süre dayanan akrepler taşıdıkları zehir nedeniyle ölümcül sonuçlar yaratabiliyorlar. Yaz mevsiminin gelişiyle acil servislerde akrep sokması vakaları artarken, biz de bu yazımızda akrep sokmasında neler yapılmalı, akrep sokması belirtileri nelerdir sizlere detaylı aktarmak istedik.

Akrep Neden İnsanları Sokar?

Akrepler aslında diğer böcekleri avlar. Hamamböceği, küçük kertenkele, örümcek gibi canlıları yiyerek beslenir. Yakınında olan bir insanı ise tehlike olarak görür ve kendini savunmak için ya da avının peşindeyken yanlışlıkla insanları sokar. Bu nedenle yaşam alanlarımızda bazı önemler almamız zorunludur. Yazımızın devamında bu önlemleri detaylı anlatacağız.

Akrep Sokmasında Neler Yapılmalı?

Akrep sokması ile karşılaştığınız zaman öncelikle sakinliğinizi korumalısınız. Telaşa kapılmanız durumu daha da zorlaştırır ve hata yapmanıza neden olur. Akrebin resmini çekmeniz veya akrebi tarif edebilmeniz bazı durumlarda tedaviyi şekillendirebilmektedir. Sağlık personeline vereceğiniz her bilgi önem taşıyor. Vakit kaybetmeden Ulusal Zehir Danışma Merkezi’ni arayın. İlk belirtiler hafif seyredebilir ve siz durumun ciddiyetini anlamayabilirsiniz. Türkiye’nin her yerinden 7/24 arayabileceğiniz Ulusal Zehir Danışma Merkezi’ne 114 telefon numarasından ulaşabilirsiniz. Telefonda yaş, kilo, yaranın durumuna göre size neler yapabileceğiniz anlatılacaktır.

Ulusal Zehir Danışma Merkezi’ni aramak telaştan aklınıza gelmiyorsa mutlaka 112 Acil Çağrı Merkezi’ni aramalısınız. Durumunuzun aciliyetine göre ambulansın gelmesi ya da siz yakındaysanız bir sağlık kuruluşuna gitmeniz gereklidir. Zaman kaybetmeden bunun kararı verilmelidir.

Akrep Sokması İlk Yardımı Nasıl Yapılır?

Akrebin soktuğu bölgede küçük bir iğne izi görülür. Bu bölgese 15 dakika ya da bazı durumlarda 2 saat sonra şiddetli ağrı ve yanma olur. Vakit kaybetmeden akrebin soktuğu bölge su ve sabunla yıkanmalıdır. Ağrı hissediliyorsa eğer ağrıyı azaltmak amacıyla kısa süreli buz uygulanmalıdır. Bağlama (turnike), amonyak sürme ya da o bölgeye kesik atmak gibi şeyler asla yapılmamalıdır. Hastanede uygulanacak tedavide, hastanın durumu stabil olsa da bir süre müşahede altında tutulmalıdır. Bazı durumlarda akrep sokmasından sonraki ilk 7 gün komplikasyon riski devam edebiliyor. Bu nedenle hasta ve yakınları bu konuda uyarılmalı ve kontrollere çağrılmalıdır. Ayrıca son 5 yıl içinde tetanoz aşısı yaptırmayan kişilerin aşıyı yaptırmaları gerekmektedir.

Akrep Sokmasında Hastanede Tedavi ve İzlem

Aksep sokmaları genellikle tedavi gerektirmese de akut ve subakut dönemde bazen semptom verebilmektedir. Herhangi bir semptom olması durumunda doktora başvurmak gerekir. Bazı durumlarda eklem ve kas ağrıları, kompartman sendromu, allerjik veya anaflaksi reaksiyonları, ateş, halsizlik vb. semptomlar olabilmektedir. Hastane koşullarda allerjik reaksiyon tedavisi, sıvı desteği (hidrasyon), ağrı kesiciler gibi damardan tedaviler verilebilmektedir. Ciddi semptom, anaflaksi ve zehirlenme bulguları mevcutsa nadiren de olsa antivenom tedavisi gerekebilmektedir. İlave olarak kan tetkiki, EKG çekilmesi, tetanoz aşılaması rutin yakaşımlar arasındadır. Ciddi semptom ve klinik bulguları olan hastalar servise yatırılarak takip ve izlemi gerekebilir.

Akrep Sokmasında Hangi Doktor veya Bölüme Başvurmak Gerekir?

Akrep sokmalarında temel olarak Acil Servis doktorlarına başvurmak gerekir. Acil servis doktorları akrep sokmasına yönelik tanı, tetkik ve tedavi açısından gerekli yaklaşımı sergileyecektir.

Akrep Sokması için Alınacak Önlemler

• Akrep sokmasında akrebin türü tedavi aşamasında ve sonrasındaki kayıtlar için çok önemlidir. Bu nedenle akrebi o esnada yakalabiliyorsak yakalamalıyız. Eğer akrep kaçmışsa yakalamak için vakit kaybetmeden sağlık kuruluşuna gidilmeli. Sonrasında evde kalan kişiler de yakalayabilir. Evde herzaman kalın bir eldiven, uzun cımbız ve boş kavanoz bulunmalıdır.
• Sokan akrebi yakalamaya çalışırken tekrar sokma vakası gerçekleşebilir. Bu nedenle çok dikkatli hareket edilmelidir. Akrepler kuyruklarını çok değişik hareket ettirdiği için hazırlıklı ve temkinli olmak gerekiyor. 
• Kırsalda yaşayan tüm kişilerin akrep sokmalarına karşı eğitilmesi gereklidir. Akrep türleri tanıtılmalı, yaşadıkları bölgede hangi akreplerin olduğunu bilmeleri sağlanmalıdır. Aynı zamanda ilk yardım eğitimi de verilmelidir.
• Köylerde her hanede araç bulunmuyor. Bu konuda muhtarların ve köy ahalisinin acil eylem planı oluşturması gerekir.
• Kırsal kesimdeki evlerin yakınında taş yığınları, tezekler, odun, çalı çırpı bulunmamalıdır. Akrepler bunların altına saklanabilir. Ayrıca bu bölgelerde iş yaparken kalın eldivenler kullanılmalıdır.
• Evlerde mutlaka sineklik olması gereklidir. Kenarları yıpranan sineklikler onarılmalı ya da değiştirilmelidir. Sürgülü sinekliklerin alt kısımlarında boşluk olmamalıdır.
• Çatıların izolasyonu yapılırken boş alanlar bırakılmamalıdır.
• Bahçelerde biriken kuru yapraklar düzenli temizlenmelidir.
• Evdeki halılar parça parça değil duvardan duvara yapılmalıdır.
• Tarlada ya da bahçede çalışırken ağaca asılan, kenara koyulan kıyafetler giyilmeden önce iyice silkelenmeli ve kontrol edilmelidir.
• Şehirlerde de akrap sokması vakaları ile karşılaşılır. Binaların tamamen yeşillikle kaplanması, taş binalardaki oyuklar akreplerin size yaklaşmasına neden olur.

Akrep Anatomisi

Akrep Cinsleri

Habitatına göre akrep sınıflandırması:

Topraküstü akrepleri

• Ağaç akrepleri (arboreal akrepler) : Ağaç yarıklarında veya ağaçların kabukları arasında bulunurlar. Avustralya’da Liocheles australiensis türünden akrepler bir kozalıklı ağaç türünün 40 metre üstünde yaşarlar.
• Taşaltı akrepleri (litofilik akrepler) : Taş altlarında, genellikle kaya yarıklarında yaşayan akrep türleridir.

Toprakaltı akrepleri

• Kumcul akrepler (psammofil akrepler) : Çöl vb. yumuşak kumlu ortamlarda yaşarlar, geniş tarsal tırnaklar ile birçok sert uzun kıl (macro-setae) taşırlar. Uroplectes, Opistophtalmus ve Parabuthus cinslerinden akrepler bu gruba girer.
• Kazıcı akrepler (fossorial akrepler) : Yengeç benzeri geniş chela yapıları bulunur. genellikle kısa sert, kuvvetli bacaklara sahiptir. Cheloctonus, Karasbergia ve Lisposoma cinslerinden akrepler kazıcıdır.

Zehirlerine Göre Akrepler

Akrepler genellikle zehirli değildir. Fakat bazı türler istisnadır. En zehirli akrep türleri şunlardır:

• Güney Amerika : Tityus serrulatus, Centruroides suffusus
• Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da : Androctonus crassicauda, Buthus occitanus
• Güney Afrika’da : Parabuthus granulatus
• Hindistan’da : Mesobuthus tamulus, Palamneus swammerdami

Türkiye’de Zehirli Akrep Türleri

Çok zehirli ( = ölümcül ) olanlar

Leiurus abdullahbayrami Yağmur, Koç & Kunt, 2009 (Sarı akrep): Güneydoğu Anadolu’nun batısında (Gaziantep, Kilis, Hatay, Kahramanmaraş, Mardin, Şanlıurfa) rastlanır. Sarı renkli olup tıbbi müdahale gerektirecek kadar çok zehirli ve ölümcül bir türdür. Türkiye’nin en zehirli (ölümcül) birinci akrebidir. 2009 yılında revize edilmeden önce “Leiurus quinquestriatus” türüne sokuluyordu.

Androctonus crassicauda (Olivier, 1807) (Kara akrep): Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da (Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman, Elazığ, Malatya, Adana, Mersin) yayılım gösterir. Siyah renkli olup tıbbi müdahale gerektirecek kadar çok zehirli ve ölümcül bir türdür. Eve yakın yaşama eğilimindedir. Türkiye’nin en zehirli (ölümcül) ikinci akrebidir.

Zehirli ( = tehlikeli ) olanlar

Hottentotta saulcyi (Simon, 1828) (Mardin akrebi): Mardin, Batman, Şırnak ve Hakkâri. İnsana yakın çevrede yaşar.

Mesobuthus gibbosus (Brulli, 1832) (Anadolu sarı akrebi): Zehri öldürücü değildir; daha çok kusma, sancı, yüksek ateş şeklinde 24 saat kadar süren etkileri görülür.

Mesobuthus eupeus (C.L. Koch, 1839) (Doğu sarı akrebi): Zehri öldürücü değildir; daha çok kusma, sancı, yüksek ateş şeklinde 24 saat kadar süren etkileri görülür.

Az zehirli ( = tehlikesiz ) olanlar

Compsobuthus matthiesseni (Birula, 1905) (Uzun kuyruklu akrep): Diyarbakır, Adıyaman ve Kilis

Scorpio maurus Linnaeus, 1758 (Kalın kıskaçlı akrep): Doğu Akdeniz ile Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ve Iğdır’da. Halk sağlığı açısından önemsenmeyecek türdür.

Iurus asiaticus Birula, 1903: Mersin, Adana, Niğde Kahramanmaraş ve Adıyaman

Iurus kadleci Kovařík, Fet, Soleglad & Yağmur, 2010: Antalya ve Mersin

Iurus kinzelbachi Kovařík, Fet, Soleglad & Yağmur, 2010: İzmir ve Aydın

Iurus kraepelini Ubisch, 1922: Muğla, Antalya, Mersin, Karaman, Konya ve Isparta

Calchas nordmanni Birula, 1899 (Artvin akrebi): Türkiye’nin en kuzeyde (Artvin ve Erzurum) yaşayan akrebidir.

Calchas birulai Fet, Soleglad & Kovařík, 2009: Güneydoğu Anadolu

Calchas gruberi Fet, Soleglad & Kovařík, 2009 : Güney Anadolu

1.
Kara Akrep (Androctonus crassicauda)

2.
Artvin Akrebi (Calchas nordmanni)

3.
Sarı Akrep (Leiurus quinquestriatus)

4.
Doğu Sarı Akrebi (Mesobuthus eupeus)

5.
Anadolu Sarı akrebi (Mesobuthus gibbosus)

6.
Kalın Kıskaçlı Akrep (Scorpio maurus)

7.
Uzun Kuyruklu Akrep (Compsobuthus matthiesseni)